นางธรณี

       นางธรณี เป็นเทพนารีองค์หนึ่งที่ชาวล้านนาให้ความเคารพและให้ความสำคัญเป็นอย่างยิ่ง ครั้งคราวใดที่มีพิธีกรรมตามความเชื่อ มักจะบอกกล่าวหรือเซ่นสังเวยนางธรณีเสมอไป
ด้านความเป็นมาและรูปร่างลักษณะ ศ.ดร.อุดม รุ่งเรืองศรี ปราชญ์แห่งล้านนา กล่าวไว้ในสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนือ เล่มที่ ๖ หน้า ๓๑๓๐ ว่า "นางธรณี หรือ แม่ธรณี เป็นชื่อของเทพนารีซึ่งในสมัยพระเวทนั้น เป็นที่รู้จักในชื่อของ ปฤถิวี แต่เมื่อปรากฏในวรรณกรรมยุคหลังแล้ว ถือว่าเป็นมารดาเลี้ยงโลก แม่ธรณีนี้มีรูปงามแต่ผิวกายดำ ดวงพักตร์เป็นรูปไข่ มวยพระเกศเขียวชอุ่มเหมือนกลุ่มเมฆ พระเนตรสีน้ำเงิน พระอุระใหญ่ บั้นพระองค์เล็ก พระโสณี (สะโพก)ผึ่งผาย พระนางมีพระทัยเยือกเย็นไม่หวั่นไหว รักสงบ ชอบอยู่คนเดียวเงียบ ๆ เฝ้าแต่เลี้ยงโลก เหมือนแม่เลี้ยงลูก และคอยรับรู้ในการทำบุญ ตามจริงแล้ว แม่นางธรณีเป็นอรูปกะ (ไม่มีรูปร่าง) ต่อเมื่อมีเหตุการณ์สำคัญจึงจะปรากฏตนในฐานะเทพเสียครั้งหนึ่ง"

บทบาทของนางธรณี

ในการสร้างบ้านแปลงเรือน และข้อปฏิบัติบางประการของชาวล้านนา มีคัมภีร์หนึ่งที่กล่าวถึงเรื่องดังกล่าว ได้แก่คัมภีร์ที่ชื่อ "พิสนูถามนางธรณี" ความในคัมภีร์นี้ กล่าวถึงพระพิสนู (พระวิษณุกรรม) ในฐานะเป็นเทพผู้สร้างได้ไต่ถามนางธรณีผู้รักษาแผ่นดิน ถึงสาเหตุที่คนทั้งหลายประสบสิ่งดีเลวแตกต่างกันนั้นเป็นด้วยเหตุใด ซึ่งนางธรณีได้กล่าวว่า เป็นเพราะทำเลที่ตั้งบ้านเรือน ทิศทางและลักษณะความสูงต่ำ มีลักษณะดีเลวอย่างไร ต้นไม้ที่ปลูกในบ้าน ใกล้บ้าน และต้นไม้ที่จะนำมาสร้างบ้านเป็นไม้ชนิดไหน มีลักษณะอย่างไร รวมการกระทำต่าง ๆ ที่ไม่เหมาะสมที่เรียกว่า "ขึด" เช่นการฝืนจารีตเดิม การถมหนองน้ำ บ่อน้ำ ทำลายไม้ศรีเมือง เป็นต้น คัมภีร์นี้ถือเอานางธรณีเป็นผู้รู้จารีตนิยมในการสร้างบ้านเป็นหลัก

     ในทางปฏิบัติเชิงพิธีกรรมในการสร้างบ้านเกือบทุกขั้นตอน อาทิ การเสี่ยงทายหาพื้นที่ การล้อมรั้ว การขุดหลุมเสา การตัดต้นไม้ การขึ้นท้าวทั้งสี่ (บูชาท้าวจตุโลกบาล) ก็ต้อง วางควัก (กระทง) เพื่อพลีหรือเซ่นสรวงนางธรณีเพื่อเป็นการบอกกล่าวและขอความคุ้มครองจากนางธรณีเสมอ

     อนึ่งตามคติทางพุทธศาสนา ถือว่านางธรณีเป็นผู้รับทราบ และจดจำการทำบุญของมนุษย์ ดังนั้นเวลาทำบุญจึงมักมีการกล่าวอ้างถึง เพื่อบอกกล่าวว่า "...ขอบอกข่าวถึงนางนาฎไธ้ธรณี สรีคุตตะอามาตย์ ตนจำบุญและจำบาป ตนจำเส้นก้านน้ำหยาดหมายทาน" คตินี้ถือตามเหตุการณ์เมื่อพระพุทธเจ้าทรงบำเพ็ญเพียรใกล้ตรัสรู้ เมื่อพระญามารยกทัพมาชิงบัลลังก์แก้ว พระพุทธองค์นึกถึงกุศลบุญที่ทรงสร้างมาแต่อดีต โดยผ่านการกรวดน้ำ ครั้งนั้นนางธรณีได้เนรมิตกายปรากฏ แล้วบีบมวยผมให้น้ำ ซึ่งถือเป็นน้ำที่พระพุทธองค์ทรงกรวดแต่ละครั้งในการบำเพ็ญบุญ ไหลบ่าท่วมท้นจนทัพพระญามารต้องกระจัดกระจายพ่ายแพ้ไป ดังปรากฏในคำโอกาสเวนแบบล้านนาในคำอัญเชิญเทวดาตอนหนึ่งว่า "ขออัญเชิญ...ทังนางธรณีตนจำบุญและจำบาป แห่งผู้รู้โอกาสกระทำบุญ เปนดั่งพระทรงคุณออกบวช กระทำทุกกระ ลวดได้เถิงสัพพัญญูตัญญาณผ่านแผ้ว แท่นแก้วปราบสยองพระญามารมาปองอ้างหมู่ จักม้างลู่ชิงเอา พระบ่ใจเบาหมั้นเที่ยง ท่านก็เสี่ยงตามบุญ ระนึกเถิงปาระมีคุณได้สร้าง บ่อาจอ้างคณนา ยกมือขวาหัตถบาสชี้วะวาดสัญญา แผ่นพสุธาอันหนากว้างใหญ่ กลายกลับเพศได้ทันที กลายเป็นนางธรณีตนองอาจ รูดมวยเกล้าฟาดปลายลง กลายเปนอุทะกังคือ แม่น้ำมาถ้วมถาก ฝูงมารพรากกระจัดกระจาย นางจุ่งจำหมายเมี้ยน น้อมนิ้วเนตรโมทนา..."

       นอกจากนี้ ชาวล้านนายังเชื่อว่า นางธรณีสถิตอยู่ทุกแห่งหนบนแผ่นดิน กิจกรรมใด ๆ ที่จะประกอบจะต้องนึกถึง เช่น จะรับประทานอาหารบนพื้นดินก็ต้องแบ่งอาหารส่วนหนึ่งบูชานางธรณี จะเผาศพ ฝังศพ หรือทำสกปรก เช่น อุจจาระปัสสาวะ ก็มักจะกล่าวคำขอขมา เป็นต้น และแม้กระทั่งจะขุดดินให้เป็นมงคลก็ต้องหันหน้าไปตามทิศที่นางธรณีอยู่ในแต่ละเดือน กล่าวคือ

เดือน ๖ ๗ ๑๑ นางธรณีอยู่ทิศ ตะวันออกเฉียงเหนือ
เดือน ๔ ๘ ๑๒ นางธรณีอยู่ทิศ ตะวันออกเฉียงใต้
เดือน ยี่ ๑๐ ๓ นางธรณีอยู่ทิศ ตะวันตกเฉียงเหนือ
เดือน เกี๋ยง ๕ ๙ นางธรณีอยู่ทิศ ตะวันตกเฉียงใต้

     ดังที่ได้กล่าวมา จะเห็นได้ว่าชาวล้านนาให้ความสำคัญแก่นางธรณีในฐานะเทพผู้ทรงคุณ ในวาระหรือเทศกาลสำคัญ เช่น ปีใหม่ (สงกรานต์) เข้าพรรษา ออกพรรษา เดือนยี่เป็ง จะมีการเซ่นสรวงหรือทำบุญอุทิศกุศลถวายมิเคยขาด และเพื่อเปิดโอกาสให้ศรัทธาประชาชนได้สักการะบูชาอย่างเป็นรูปธรรม จึงมักมีการสร้างรูปสักการะไว้ตามสถานที่ต่าง ๆ อย่างที่เราท่านพบเห็นทั่วไป

ข้อมูลจาก

อาจารย์สนั่น ธรรมธิ
สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

 <หน้าถัดไป>    <กลับหน้าหลัก>

Advertising Zone    Close